Erteleme, bireyin bilinçli olarak görevlerini geciktirmesidir.
Sürekli hale geldiğinde akademik, iş ve günlük hayatı olumsuz etkileyebilir.
Psikodinamik ve davranışçı yaklaşımlar ertelemenin sebeplerini açıklar.
Mükemmeliyetçilik ve düşük rahatsızlığa tahammül düzeyi erteleme ile ilişkilidir.
Ertelemecilik 11 adımlık bir döngü ile devam eder.
Tanı koyarken kişinin günlük hayatına etkileri değerlendirilir.
Başa çıkmak için farkındalık geliştirmek, görevleri bölmek ve profesyonel destek almak önerilir.
1. Erteleme Nedir?
Erteleme, bireyin öncelikli ve zamanında yapılması gereken bir işi bilinçli olarak geciktirmesi veya son ana bırakmasıdır. Günlük hayatta herkes zaman zaman erteleme davranışı sergilese de, bu durum sürekli hale geldiğinde bireyin işlevselliğini ve psikolojik sağlığını olumsuz etkileyebilir. Literatürde kesin bir tanım üzerinde fikir birliği bulunmasa da, genel olarak iki temel türü olduğu kabul edilmektedir:
Kişilik özelliği olarak erteleme: Kişinin yapısal bir özelliği olarak ortaya çıkar.
Durumsal erteleme: Çevresel ve geçici faktörlere bağlı gelişir.
Bireyin erteleme alışkanlığı, akademik başarıdan iş yaşamına kadar birçok alanda olumsuz sonuçlar doğurabilir.
2. Erteleme Neden Olur?
Erteleme davranışı birçok psikolojik ve bilişsel faktöre bağlıdır. Araştırmalar, bu davranışın bazı psikolojik kuramlarla açıklanabileceğini ortaya koymaktadır:
Psikodinamik kurama göre: Çocukluk dönemindeki travmalar ve deneyimler erteleme davranışını tetikleyebilir.
Davranışçı kurama göre: Erteleme, kaçınma davranışı ile ilişkilidir ve kişinin görevle ilgili isteksizlik, kaygı veya üzüntü hissetmesi nedeniyle ortaya çıkar.
Ayrıca, erteleme davranışı belirli bilişsel ve duygusal faktörlerle ilişkilendirilir:
Mükemmeliyetçilik: Başarıya aşırı anlam yükleyen bireyler, hataya karşı tahammülsüz oldukları için görevleri erteleyebilir.
Rahatsızlığa katlanma düzeyi: Zorluklara karşı dayanıklılığı düşük olan bireyler, zorlayıcı görevlerden kaçınmak için erteleme eğilimindedir.
Ellis ve Knaus (1977), ertelemeciliğin 11 adımlık bir döngü halinde tekrarlandığını belirlemiştir. Kişi bir göreve başlamak ister, ancak çeşitli bahaneler üreterek süreci erteler, bunun sonucunda stres ve pişmanlık yaşar, fakat yine de benzer bir döngüye girer.
3. Erteleme Davranışının Tanısı Nasıl Konur?
Erteleme alışkanlığı teşhis edilirken bireyin günlük yaşamına ve psikolojik durumuna etkisi değerlendirilir. Psikologlar ve psikiyatristler genellikle şu belirtileri göz önünde bulundurur:
Sürekli son dakikada iş yapma
Görevlerden kaçınma ve kaygı hissi
Verimliliğin düşmesi ve stres artışı
Özgüven kaybı ve umutsuzluk hissi
Erteleme, bireyin hayatındaki diğer psikolojik faktörlerle birlikte değerlendirilmeli ve altında yatan nedenler belirlenmelidir.
4. Erteleme Davranışının Tedavisi ve Başa Çıkma Yöntemleri
Erteleme alışkanlığını kontrol altına almak ve bu davranışı değiştirmek mümkündür. Uzmanlar, farkındalık ve bilişsel davranışçı terapi gibi yöntemlerle bu durumu yönetmeye yardımcı olabilir.
Erteleme ile mücadele için öneriler:
Erteleme bahanelerini fark edin: "Daha sonra yaparım" gibi düşünceleri sorgulayarak bilinçli bir farkındalık geliştirin.
Rahatsızlığa katlanmayı öğrenin: Zorlayıcı görevlerden kaçmak yerine, sürece alışmaya çalışın.
Görevleri küçük parçalara bölün: Büyük projeleri daha yönetilebilir hale getirerek kaygıyı azaltın.
Kendi kendinizi yargılamaktan kaçının: Süreci bir gözlemci gibi değerlendirin ve hata yapmaktan korkmayın.
Bilinçli farkındalık tekniklerini kullanın: Anı yaşamak ve görevleri objektif bir şekilde değerlendirmek için meditasyon ve nefes egzersizleri yapabilirsiniz.
Profesyonel destek almak da uzun vadede erteleme alışkanlığını kontrol altına almada etkili olabilir. Özellikle psikolog veya psikiyatrist desteği, köklü bir değişim sağlamada önemlidir.
